Kan uyuşmazlığı iğnesi gebeliğin kaçıncı haftasında yapılır ?

Kan Uyuşmazlığı İğnesi Gebeliğin Kaçıncı Haftasında Yapılır? Basit Sorulara Cesur Cevaplar

Bazı sağlık konuları var ki, yıllardır aynı ezberle tekrarlanır: “Kan uyuşmazlığı iğnesi 28. haftada yapılır.” Evet, kısmen doğru. Ama eksik. Eksik olduğu için de hem gereksiz iğneler uygulanıyor hem de bazı anneler ve bebekler hâlâ risk altında kalıyor. Bu yazı, konunun “kaçıncı hafta?” basitliğini aşarak, bilimsel veriler ışığında ne zaman, kime, neden ve nasıl sorularını masaya yatırıyor; tartışmayı da özellikle kışkırtıyor.

Kısa cevap: Duyarlılaşmamış RhD negatif gebelere rutin antenatal Anti-D profilaksisi çoğu ülkede 28. haftada (28–30 aralığında) uygulanır; bebek RhD pozitifse doğumdan sonraki 72 saat içinde bir doz daha verilir. Bazı ülkeler 28 + 34 hafta iki doz rejimini kullanır ve “duyarlılık oluşturabilecek olaylar” (kanama, travma, amniyosentez vb.) sonrası her gebelik haftasında 72 saat içinde ek doz önerir.

“28. Hafta” Neden Tek Başına Yeterli Cevap Değil?

Birçok rehber, rutin antenatal profilaksinin 28. hafta civarında yapılmasını önerir; bazı rehberler 28–30 hafta aralığını, bazıları ise 28 ve 34. haftalarda iki doz rejimini belirtir. Doğumdan sonra bebek RhD pozitifse 72 saat içinde ek doz verilmesi standarttır. Bu, yıllardır kanıtla desteklenen uygulamadır. ([tjodistanbul.org][1])

Ancak burada bitmiyor. Anti-D bir “rutin aşı” değil; insan plazmasından elde edilen, hedefi çok net bir immünoglobulindir. 28. haftadaki tek doz, fetomaternal kan kaçışlarının arttığı dönemde duyarlılaşmayı önlemek içindir; fakat her gebe aynı riskte değil. “Herkese aynı iğne” yaklaşımı tıbben pratik olsa da bilimsel olarak tartışmalıdır. ([tjodistanbul.org][1])

“Duyarlılık Oluşturabilecek Olaylar” Oyunun Kuralını Değiştirir

Gebelik haftası kaç olursa olsun; kanama, karın travması, dış gebelik, düşük/kürtaj, amniyosentez/CVS gibi duyarlılaştırıcı olaylardan sonra RhD negatif, duyarlılaşmamış gebelere 72 saat içinde Anti-D önerilir. Bu, 28. haftayı beklemeyi anlamsız kılar; risk olayla başlar, koruma da olaydan hemen sonra gerekir. ([mkuh.nhs.uk][2])

İlk Trimester: Herkese Otomatik Anti-D Gerekli mi?

Yeni ve güçlü bir tartışma tam burada: Erken haftalarda (özellikle 8. haftadan önce) rutin Anti-D verilmesinin faydasına dair ikna edici kanıt olmadığını belirten ulusal kılavuzlar var. Ayrıca, 10. haftadan sonra bazı işlemler/abortus için Anti-D önerilirken, ≤10 haftada cerrahi girişimlerde “düşünülmeli” yaklaşımı benimseniyor. Tek cümlelik ezberlerin neden güvenilmez olduğuna iyi bir örnek. ([sogc.org][3])

Evrensel 28. Hafta mı, Hedefe Yönelik (NIPT) mi?

Bir başka kırılma noktası: Fetal RHD genotipleme (cffDNA-NIPT). Eğer fetüs RhD negatifse, anneye Anti-D vermenin bir anlamı yok. NICE, yüksek verimli NIPT’ın maliyet-etkin olduğunu ve gereksiz Anti-D kullanımını azalttığını uzun süredir vurguluyor. Bazı kan kurulları da NIPT sonucu fetüsün RhD negatif olduğunu gösteriyorsa Anti-D’nin gerekmeyeceğini açıkça belirtiyor. Evrensel tek doz yerine hedefli profilaksi, tıbbi isabeti ve kaynak verimliliğini artırabilir. ([Nice][4])

Doz, Pencere ve “Kaçırdık, Ne Yapacağız?”

ABD pratiğinde 28. haftadaki rutin doz genellikle 300 mcg (≈1500 IU) olup, yaklaşık 15 mL fetal eritrosit (30 mL fetal tam kan) temasını nötralize edebilecek kapasitededir. Doğum sonrası 72 saat penceresi idealdir; fakat geciktiyse veriyi izleyen kılavuzlar 28 güne kadar gecikmeli uygulamayı yine de önermektedir. Ülkelere göre mcg/IU ve tek-çift doz farklılıkları bulunduğunu akılda tutun. ([obgynboardpass][5])

Cesur Eleştiri: “Herkese, Her Zaman, Aynı Şekilde” Yaklaşımı Konforlu Ama Bilim Dışı

Aşırı kullanım riski: RhD negatif gebelerin önemli bir kısmı RhD negatif fetüs taşır; bunlara Anti-D vermek tıbben fayda sağlamaz, yalnızca bir kan ürününü tüketir. Hedefe yönelik NIPT bu israfı azaltır. ([Nice][4])

Eksik uygulama sorunu: Öte yanda, protokollere uyumsuzluk hâlâ duyarlılaşmaya yol açıyor. Yani sorun yalnızca “fazla vermek” değil; gerektiğinde zamanında verememek de. Organizasyon kalitesi olmadan en iyi rehberler bile kâğıt üzerinde kalır. ([Amercian Jinekologlar Koleji][6])

Zayıf/parsiyel D belirsizliği: “Weak/partial D” fenotipleri yönetimde gri alan yaratıyor; bazı tiplerde Anti-D gerekmezken (ör. weak D 1–3), diğerlerinde gerekir. Netleştirilmediğinde ya gereksiz iğne yapılıyor ya da duyarlılaşma riski büyüyor. ([Amercian Jinekologlar Koleji][6])

Provokatif Sorular: Tartışmayı Büyütelim

Kanıtlar hedefe yönelik profilaksiyi desteklerken, evrensel 28. hafta yaklaşımını sürdürmek sağlık ekonomisi ve etik açısından savunulabilir mi? ([Nice][4])

“72 saat kuralı” kaçırıldığında 28 güne kadar gecikmeli uygulamayı sistematik biçimde telafi ediyor muyuz, yoksa duyarlılaşmayı kaderine mi bırakıyoruz? ([jogc.com][7])

Erken gebelikte (≤8–10 hafta) otomatik Anti-D alışkanlığı, kanıta dayalı tıbbı nasıl zedeliyor? Yerel uygulamalarımız güncel kılavuzlarla uyumlu mu? ([sogc.org][3])

Son Söz: “Kaçıncı Hafta?” Sorusu Yetmez—Doğru Kişiye, Doğru Zaman, Doğru Gerekçe

Cevabımız artık daha net: Rutin için 28. hafta (kimi protokollerde 28–30); doğum sonrası RhD pozitif bebekte 72 saat içinde; her duyarlılaştırıcı olaydan sonra vakit kaybetmeden. Bunun ötesinde; NIPT ile hedefleme, zayıf/parsiyel D’nin doğru yönetimi ve gecikmiş durumlarda telafi mekanizmaları, “kaçıncı hafta?” ezberinden daha fazla hayat kurtarır. Kan ürünlerini akıllıca kullanan, kanıta dayalı ve zamanında bir sistem kurabiliyor muyuz? İşte asıl tartışma burada başlıyor. ([tjodistanbul.org][1])

[1]: https://tjodistanbul.org/uploads/bcsh-guideline-for-the-use-of-anti-d-immunoglobulin-for-the-prevention-of-haemolytic-disease-of-the-fetus-and-newborn.pdf?utm_source=chatgpt.com “BCSH guideline for the use of anti-D immunoglobulin for the prevention …”

[2]: https://www.mkuh.nhs.uk/wp-content/uploads/2022/10/Prophylactic-Anti-D-Immunoglobulin-Guideline-1.pdf?utm_source=chatgpt.com “Prophylactic Anti-D Immunoglobulin”

[3]: https://sogc.org/common/Uploaded%20files/ACSC/ACSC2024/gui448CPG2404E.pdf?utm_source=chatgpt.com “Guideline No. 448: Prevention of Rh D Alloimmunization”

[4]: https://www.nice.org.uk/guidance/DG25/chapter/1-Recommendations?utm_source=chatgpt.com “High-throughput non-invasive prenatal testing for fetal RHD genotype – NICE”

[5]: https://obgynboardpass.com/wp-content/uploads/2024/06/PB-181-Prevention-of-Rh-D-Alloimmunization.pdf?utm_source=chatgpt.com “Practice Bulletin, Number 181, August 2017, Prevention of Rh D …”

[6]: https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-bulletin/articles/2017/08/prevention-of-rh-d-alloimmunization?utm_source=chatgpt.com “Prevention of Rh D Alloimmunization – ACOG”

[7]: https://www.jogc.com/article/S1701-2163%2824%2900260-3/fulltext?utm_source=chatgpt.com “Guideline No. 448: Prevention of Rh D Alloimmunization”