Karman Çorman Bitişik mi? Dilbilimin Merceğinden Günlük Dile Uzanan Bir Yolculuk
Bilimsel Merakla Başlayan Bir Dil Serüveni
Dil, insanlığın en eski ve en karmaşık icatlarından biri. Her gün farkında bile olmadan kullandığımız kelimeler, aslında yüzyıllar süren kültürel birikimin, sesbilimsel evrimin ve toplumsal uzlaşının ürünüdür. Ancak kimi zaman bu kadar aşina olduğumuz sözcükler bile aklımızı karıştırabilir. İşte onlardan biri: “Karman çorman.”
Peki bu kelime bitişik mi yazılır, ayrı mı? Ve daha önemlisi, neden böyle yazılır? Bu sorunun cevabı yalnızca bir imla kuralında değil, Türkçenin yapısal özelliklerinde, tarihsel gelişiminde ve dilbilimsel prensiplerinde gizlidir.
Sözcüğün Kökenine Bilimsel Bir Bakış
“Karman çorman” ifadesi, Türkçede karmaşa, düzensizlik, dağınıklık anlamında kullanılan bir ikilemedir. İkilemeler, dilbilim açısından oldukça ilginç yapılardır çünkü anlamı güçlendirmek, duygusal etkiyi artırmak ya da ses uyumunu sağlamak amacıyla iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşurlar.
Türk Dil Kurumu’nun (TDK) verilerine göre “karman çorman” ayrı yazılır. Bunun nedeni, bu yapının birleşik kelime değil, ikileme olmasıdır. İkilemeler, Türkçede çoğunlukla ayrı yazılır çünkü iki kelimenin anlam katkısı ve ritmik yapısı korunmak istenir. Burada da “karman” ve “çorman” sözcükleri ayrı birer anlam taşımasa da, birlikte “çok karışık, dağınık” anlamını oluşturur.
Dilbilimsel olarak bu tür yapılar, ses tekrarları ve ritim aracılığıyla zihinde daha kolay yer eder. “Karman çorman”ın kulağa melodik ve hafif kaotik gelmesi de bu yüzden tesadüf değildir; ses yapısı, anlamı destekler.
Neden Ayrı Yazılır? Yapısal Bir Açıklama
Türkçede ikilemelerin yazım kuralları, yapısal dilbilim açısından oldukça nettir. Şu prensipler “karman çorman” örneğinde de geçerlidir:
1. İkilemeler genellikle ayrı yazılır.
Örnek: “Çoluk çocuk”, “eski püskü”, “eğri büğrü”.
“Karman çorman” da bu kurala uyar.
2. Bitişik yazım yalnızca kalıplaşmış birleşik kelimelerde görülür.
Örnek: “Birtakım”, “herkes”, “bağırsak”.
“Karman çorman” ise anlamı tek kelimeyle ifade etmediğinden ve iki sözcük de ses katkısı sağladığından ayrı kalır.
3. Anlam güçlendirme amacı taşıyan ikilemelerde ayrı yazım, sözcüklerin vurgusunu korur.
Burada “karman” ve “çorman”ın anlamdan çok sesle anlam üretmesi önemlidir. Bitişik yazıldığında bu ritmik vurgu kaybolur.
Bu nedenle “karmançorman” şeklinde bitişik yazım, TDK standartlarına göre yanlıştır. Ancak bu yanlışın çok yaygın olması, dilin yaşayan bir organizma olduğunu da gösterir. İnsanlar bazen yazım kurallarından ziyade telaffuz alışkanlıklarına göre kelimeleri birleştirir.
Dilin Evrimi: Kural ve Gerçek Arasındaki İnce Çizgi
Dilbilim araştırmaları, sık kullanılan ikilemelerin zamanla birleşik kelimeye dönüşebileceğini gösteriyor. İngilizcedeki “goodbye” (aslen “God be with ye”) ya da Türkçedeki “herkes” (her + kes) gibi örnekler buna kanıttır. “Karman çorman” da gelecekte birleşik yazıma evrilebilir mi? Belki evet, ama bugün için kurallar bunu onaylamıyor.
Bu noktada önemli bir bilimsel ilke devreye girer: Dil kuralları normatif değil, betimseldir. Yani kurallar dili şekillendirmez; dilin nasıl kullanıldığını tarif eder. “Karman çorman”ın bitişik yazımı yanlış kabul edilse de yaygınlaşırsa, dilbilim buna bir “evrimsel değişim” olarak yaklaşır.
Sonuç: Karman Çorman mı, Karmançorman mı?
Cevap açık: “Karman çorman” ayrı yazılır. Çünkü bu yapı bir birleşik kelime değil, anlamı ses ve tekrar yoluyla güçlendiren bir ikilemedir. Ayrı yazım, hem dilbilimsel doğruluk açısından hem de kelimenin ritmik etkisini korumak açısından en uygun biçimdir.
Ancak bu mesele yalnızca bir yazım kuralı değil; dilin nasıl işlediğini anlamak için de bir fırsattır. Belki de en büyük ders şudur: Dil, yalnızca kelimelerin birleşiminden ibaret değildir; ses, anlam, kültür ve alışkanlıkların ortak ürünüdür.
Şimdi size bir soru: Siz hiç “karman çorman” gibi kelimeleri yanlış yazdığınızı fark ettiniz mi? Belki de dilin bizi şaşırtmasının en güzel yanı, hâlâ öğrenecek çok şeyimizin olmasıdır.